Van een Russische gevangenis naar Straatsburg: Oleg Sentsov en zijn visie voor de EU

Oekraïens filmmaker, schrijver en activist Oleg Sentsov bezocht het Europees Jongerenevenement (EYE2021). Tijdens een vragensessie sprak hij over zijn tijd in de gevangenis, over Russische agressie en martelingen, maar ook over dingen zoals opoffering, hoop en het voorrecht deel uit te maken van de EU.

In een goed verlicht auditorium in het Europees Parlement in Straatsburg praat Oleg Sentsov met tientallen jonge Europeanen. Sommigen geven toe dat zij nooit van hem hebben gehoord, maar na elke vraag die hij beantwoordt, geven de jongeren aan dat zijn verhaal hen raakt en indruk op hen maakt.

De rustige sfeer in Straatsburg staat haaks op een groot deel van Olegs levensverhaal. In 2013 sloot hij zich als regisseur (zijn eerste film was “Gamer”) aan bij de Euromaidan-beweging, een golf van pro-Europese demonstraties in Oekraïne. Dat was een riskante zaak om zich mee in te laten. Zoals hij zelf opmerkt, had dat hem zijn leven kunnen kosten: veel andere activisten op de Krim zijn verdwenen.

In 2014 werd hij door de Russische geheime dienst gearresteerd en veroordeeld tot twintig jaar cel op beschuldiging van terrorisme. Het proces werd van vele kanten afgekeurd. In de gevangenis vocht hij voor betere rechten voor zichzelf en zijn medegevangenen. Hij viel dertig kilo af tijdens een langdurige hongerstaking. Toch slaagde hij erin om tijdens zijn gevangenschap te helpen met de regie van een nieuwe film: “Numbers”. De film gaat over een dystopische maatschappij waarin alle burgers een nummer hebben in plaats van een naam. De orde in de maatschappij wordt verstoord wanneer een kind een echte naam krijgt. Oleg wil liever geen duidelijke antwoorden aanleveren (volgens hem is de rol van een regisseur eerder om vragen te stellen), maar we kunnen in deze film wel een parabel zien over het belang van jongeren voor de hervorming van systemen die niet meer werken.

Oleg kreeg in 2018 de Sacharovprijs voor zijn jarenlange inzet voor de democratie, mensenrechten en vrijheid van meningsuiting. Hij werd in datzelfde jaar vrijgelaten. Sindsdien heeft hij nog een film uitgebracht, maar hij heeft zijn verleden nog lang niet vergeten.

“Het is onmogelijk om je het leven in een Russische gevangenis voor te stellen wanneer je in Straatsburg bent”, vertelt hij zijn publiek. Dit is de belangrijke boodschap die Oleg aan de jongeren meegeeft tijdens het evenement: het leven in de EU is een voorrecht. Het is een voorrecht om te leven in een ruimte zonder grenzen, waar we politieke leiders op democratische wijze kunnen kiezen en onszelf vrij kunnen uitdrukken zonder angst voor arrestaties en martelingen. In het vredige Straatsburg kan dit gemakkelijk worden vergeten. Hij zorgt ervoor dat dit niet gebeurt door zijn verhaal te delen en er met jonge Europeanen over te praten.

Oleg benadrukt dat dit bevoorrechte moment in de geschiedenis niet als voldongen feit mag worden beschouwd. Europa mag niet vergeten dat dit voorrecht uit enorme pijn is voortgekomen en dat het verhaal van Europa nooit is afgerond. Vandaag de dag dreigt Rusland de privileges van het leven in Europa uit te hollen. “Je kunt niet onderhandelen met een krokodil”, zegt Oleg. Daarmee bedoelt hij dat Poetin slecht nieuws is voor de Europese waarden en de vrijheid van de buurlanden van de EU.

Oleg stelt dat Europa zijn eigen vrijheden moet verdedigen en dat de EU anderen moet helpen dezelfde hoogtes te bereiken. Hij beschrijft de Unie als een licht dat bovenop een heuvel schijnt, een voorbeeld voor alle landen ter wereld om na te streven, zodat zij een vreedzamere en democratischere wereld kunnen bouwen.

Oleg meent dat er een heel belangrijke rol is weggelegd voor jongeren. Hij beschouwt hen als de bouwers van de toekomst van de EU en de wereld. Alleen als zij openstaan voor verandering en lessen willen trekken uit de levens en de strijd van hun voorgangers, kunnen jongeren van Europa en de wereld een betere plek maken. Te oordelen naar de vragen die in Straatsburg zijn gesteld en het enthousiasme waarmee jongeren zijn woorden onthaalden, is hij niet de enige die er zo vurig over denkt.